W obrocie wielu ogniw łańcuchów dostaw napotkać można paletowe jednostki ładunkowe uformowane na różnego typu paletach ładunkowych. Wyróżniamy cztery typy podstawowych palet ładunkowych:
płaskie – przykład na rys. 1,
słupkowe – przykład na rys. 2,
skrzyniowe – przykład na rys. 3,
specjalizowane – przykład na rys. 4.
Należy mieć jednak świadomość, że nie zawsze jest możliwe uformowanie paletowej jednostki ładunkowej, która będzie zachowywała się prawidłowo podczas składowania czy przemieszczania, jeżeli podstawę jej budowy stanowi zła paleta. By zachować bezpieczeństwo prac na odpowiednim poziomie, niezbędna jest znajomość właściwości palet ładunkowych. Stąd też – niezależnie od typu – paleta, aby mogła zostać uznana za bezpieczną w eksploatacji, powinna tak na etapie wykonawstwa, jak i później spełniać określone wymagania.
Najbardziej w praktyce rozpowszechnione są palety ładunkowe płaskie drewniane czterowejściowe o wymiarach płyty nośnej 800 mm x 1200 mm – urządzenia wielokrotnego użytku. Wśród tych urządzeń pomocniczych najszerzej stosowane są palety typu EUR. Ich popularność wynika stąd, że palety ładunkowe płaskie typu EUR – przykład na rys. 5, produkowane w oparciu o kartę Międzynarodowego Związku Kolejowego (Union Internationale des Chemins de fer – w skrócie UIC) UIC 435-2:2005 „Standard of quality for a European flat wood pallet, with four entries and measuring 800 mm x 1200 mm”. Karta ta szczegółowo określa właściwości palety oraz wymagania wykonawcze, które pozwalają osiągnąć te właściwości, jak również metodologię ich odbioru. Produkcją palet typu EUR oraz ich odbiorem mogą się zajmować wyłącznie firmy posiadające specjalną licencję nadaną przez jednostkę upoważnioną przez UIC. Znaki wypalone na skrajnych wspornikach palet typu EUR są prawnie zastrzeżone, a ich zróżnicowanie uzależnione jest od kraju produkcji, przy czym wymagania odnośnie jakości wykonania są zawsze takie same i nie zależą od miejsca wyprodukowania. Stąd też produkcja palet EUR bez uprawnień, jak i wprowadzanie takich palet jest nielegalne, prawnie ścigane. Ponadto, w myśl postanowień Ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (DzU Nr 119 z 2003, poz. 1117, z późn. zm.), każdy, kto wprowadza do obrotu towary – w tym przypadku palety – oznaczone prawnie chronionym znakiem towarowym, którego nie ma prawa używać lub dokonuje obrotu paletami oznaczonymi takimi znakami, narusza prawo, w związku z tym może być ścigany i pociągnięty do odpowiedzialności karnej. Oznacza to, iż firmy związane ze sobą w łańcuchu dostaw muszą zadbać o to, aby palety typu EUR, którymi się posługują, były legalne, albowiem z powyższej ustawy wynika, że kara za obrót nielegalnymi urządzeniami może być dotkliwa. Podobnie rzecz ma się w odniesieniu do produkcji palet ładunkowych płaskich drewnianych czterowejściowych o wymiarach 1000 mm x 1200 mm, dla których UIC wprowadziła kartę UIC 435-4 „Standard of quality for a European flat pallet made wood, with four openings and measuring 1000 mm x 1200 mm”.
UIC, mając na uwadze fakt, że palety podczas eksploatacji ulegają uszkodzeniom, ustanowiła też kartę UIC 435-4 „Réparation de palettes plats et box-palettes <> ”. Karta ta określa kryteria pozwalające dokonać oceny stanu technicznego użytkowanych palet, zarówno ładunkowych płaskich drewnianych czterowejściowych o wymiarach płyty nośnej 800 mm x 1200 mm, jak również palet skrzyniowych typu EUR o tych wymiarach. Na podstawie tych kryteriów można stwierdzić, czy dane urządzenie może być nadal eksploatowane, czy należy je wycofać. Nie ma jeszcze odpowiedniego dokumentu dla palet ładunkowych płaskich drewnianych czterowejściowych o wymiarach 1000 mm x 1200 mm.
Palety ładunkowe płaskie, drewniane o właściwościach nieomal identycznych z paletami typu EUR mogą być także produkowane w oparciu o normę ustanowioną przez Europejski Komitet Normalizacyjny CEN (Comité Européen de Normalisation) EN 13698-1:2003 „Pallet production specification – Part 1: Construction specification for 800 mm x 1200 mm flat wooden Pallet”, której odpowiednikiem w Polsce jest norma PN-EN 13698-1:2005 „Wymagania dotyczące palet. Część 1: Wymagania produkcyjne dotyczące palet płaskich drewnianych o wymiarach 800 mm x 1200 mm”, ustanowiona przez Polski Komitet Normalizacyjny. Ta polska norma również określa szczegółowo właściwości nowej palety oraz wymagania wykonawcze, które pozwalają osiągnąć te właściwości. Podobnie wygląda sytuacja w przypadku palet o wymiarach 1000 mm x 1200 mm, dla których to ustanowiono normę PN-EN 13698-2 „Wymagania dotyczące palet – Część 1: Wymagania produkcyjne dotyczące palet płaskich drewnianych o wymiarach 1000 mm x 1200 mm”.
Właściwości wszystkich palet ładunkowych drewnianych należy sprawdzić przeprowadzając badania, które określone zostały w normie PN-EN ISO 8611-1 „Palety ładunkowe – Palety płaskie – Część 1: Metody badań”. Wymagania i metody badań palet ładunkowych płaskich drewnianych są również określone w normie PN-89/M-78201 „Palety ładunkowe płaskie drewniane – Wspólne wymagania i badania”. Powszechnie wiadomo, że uszkodzeniom podczas eksploatacji ulegają wszystkie palety, stąd też i dla tych ww. palet ładunkowych drewnianych opracowane zostały kryteria oceny, które opublikowano w normie PN-EN ISO 181613 „Naprawa palet płaskich drewnianych”. Chcąc zatem zachować bezpieczeństwo pracy, należy odpowiednio przeszkolić personel i dokonywać oceny stanu palet, korzystając z tych kryteriów.
Do palet typu EUR należą także palety ładunkowe skrzyniowe stalowe o wymiarach 800 mm x 1200 mm – EUR – przykład na rys. 6, dla których UIC ustanowiła kartę UIC 435-3 „Standard of quality for a European ‘Y’ box-pallet made steel, with four entries and measuring 800 mm x 1200 mm”. Również w odniesieniu do tych palet w karcie określono szczegółowo właściwości palet oraz wymagania wykonawcze, które pozwalają osiągnąć te właściwości, jak również metodologię ich odbioru. Produkcją tych palet i ich odbiorem mogą się zajmować wyłącznie firmy posiadające specjalną licencję, nadaną przez jednostkę upoważnioną przez UIC. Znaki naniesione na tabliczce znamionowej są również prawnie chronione i dlatego ich bezprawne nanoszenie oraz dokonywanie obrotu urządzeniami oznaczonymi nielegalnie narusza prawo. Palety ładunkowe skrzyniowe typu EUR, choć są metalowe także ulegają uszkodzeniom podczas eksploatacji, stąd i dla nich UIC ustaliła kryteria oceny, które opublikowano we wcześniej wymienionej karcie UIC 435-4.
W obrocie mogą znajdować się również palety inne niż typu EUR – przykłady na rys. 2, 3 i 4. Dla tego typu palet wymagania ogólne i metody badań sprecyzowane zostały w normie PN-EN 13626 „Pakowanie – Palety skrzyniowe – Wymagania ogólne i metody badań”. Dla wszystkich palet ładunkowych metalowych, także płaskich, wymagania i metody badań określone zostały również w normie PN-88/M-78205 „Palety ładunkowe metalowe – Wspólne wymagania i badania”.
W odniesieniu do palet ładunkowych słupkowych, skrzyniowych i specjalizowanych nie zostały jednak ustalone kryteria, które pozwalałyby dokonywać oceny ich stanu, podczas gdy znajdują się w eksploatacji. W tej sytuacji wskazane byłoby, aby zostały one określone przez producenta, który powinien dobrze wiedzieć, jakie uszkodzenia mogą wpływać na właściwości użytkowe danej palety. W odniesieniu do zyskujących coraz większą popularność palet ładunkowych wykonanych z tworzywa sztucznego nie ustanowiono w Polsce standardów, które określałyby wymagania ogólne i metody badań oraz kryteriów pozwalających dokonywać oceny ich stanu podczas eksploatacji. Z pewnością można przyjąć, że producenci palet z tworzywa sztucznego są świadomi odpowiedzialności za wyrób, który wprowadzają na rynek. Należy natomiast domniemywać, iż użytkownicy oceniają na wyczucie stan tychże palet w trakcie eksploatacji.
Wszyscy uczestnicy łańcuchów dostaw powinni mieć pełną świadomość, że chcąc zachować bezpieczeństwo pracy w obsługiwanym łańcuchu konieczne jest odpowiednie przeszkolenie personelu i konsekwentne dokonywanie oceny stanu palet, korzystając z ustalonych kryteriów.
Adam Wojciechowski
Instytut Logistyki i Magazynowania
